Περί τεμπελιάς

Μια από τις πρώτες αρετές που προσπαθεί να εμφυσήσει η κοινωνία στους νέους είναι η εργατικότητα. Από τα πρώτα μας βήματα μαθαίνουμε: «Αργία μήτηρ πάσης κακίας». Απέναντι στην εργατικότητα βρίσκεται η τεμπελιά που φαίνεται να είναι και η φυσιολογική κατάσταση του ανθρώπου. Δεν γνωρίζω να υπάρχει περιγραφή του παραδείσου όπου ο άνθρωπος δουλεύει. Ο άνθρωπος ρέπει προς τη τεμπελιά. Μια τεμπελιά που δεν ταυτίζεται με την πλήρη απραξία, η οποία οδηγεί στην αποκτήνωση. Μια τεμπελιά που είναι χρόνος χαλάρωσης και αναστοχασμού.  Μιλάμε για μια δημιουργική τεμπελιά και όχι για την αποχαύνωση και το μαρασμό που φέρνει η αδράνεια νου και σώματος.

Διαχωρίζουμε το χρόνο σε χρόνο εργασίας και ελεύθερο χρόνο και το ζητούμενο είναι η αύξηση του ελεύθερου χρόνου σε βάρος του χρόνου εργασίας. Δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ αίτημα για αύξηση του εργάσιμου χρόνου. Μήπως όμως ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι τίποτα άλλο παρά χρόνος τεμπελιάς; 

Πως μπορούμε όμως να εξασφαλίσουμε την τεμπελιά μας αν όχι δουλεύοντας; Δουλεύουμε και αμειβόμαστε για να μπορούμε στη συνέχεια να τεμπελιάζουμε διαβάζοντας βιβλία, ακούγοντας μουσική, καλλιεργώντας τον εαυτό μας.

Η τεμπελιά, λοιπόν, αποτελεί κίνητρο για τη δουλειά, γιατί μόνο με τη δουλειά μπορούμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις, ώστε οι οργανωμένες κοινωνίες μας να ονειρεύονται την απελευθέρωση του ανθρώπου από τη δουλειά. 

Θα μπορούσαμε άραγε να είμαστε τεμπέληδες χωρίς να δουλεύουμε, χωρίς εργάσιμο χρόνο; 

Όταν ό άνθρωπος εγκατέλειψε τη ζωή του τροφοσυλλέκτη και οργανώθηκε σε αγροτικές κοινωνίες πέρασε και σε καταμερισμό των εργασιών που ήταν απαραίτητες για την επιβίωση αυτών των κοινωνιών. Ο καταμερισμός αυτός επιβάλλει να πούμε:

 Όχι δεν μπορούμε να είμαστε τεμπέληδες με όλο το χρόνο δικό μας, γιατί έτσι τορπιλίζουμε την ύπαρξη της οργανωμένης κοινωνίας. Μπορούμε, όμως, να προσεγγίσουμε την ιδανική κατάσταση της απόλυτης τεμπελιάς χρησιμοποιώντας σωστά την εργασία και τα επιτεύγματα της. Η μείωση του εργάσιμου χρόνου δεν είναι μια ουτοπία. 

Ο Μπέρναρντ Ράσελ, με το παράδειγμα του εργοστασίου παραγωγής καρφιτσών  μας βοηθά να καταλάβουμε τη σημαίνει σωστή χρήση της εργασίας (αυτό το εργοστάσιο είναι το κλασικό παράδειγμα που φέρνει ο Άνταμ Σμιθ στον «Πλούτο των εθνών», για να εξηγήσει τον καταμερισμό εργασίας): ορισμένος αριθμός ανθρώπων δουλεύει οκτώ ώρες την ημέρα για να κατασκευάσει τόσες καρφίτσες, όσες καλύπτουν τις ανάγκες του κόσμου. Κάποια στιγμή, η εξέλιξη της τεχνολογίας επιτρέπει στους ίδιους ανθρώπους να παράγουν μέσα στο οκτάωρο διπλάσιο αριθμό καρφιτσών, τέτοιον που δεν μπορεί να απορροφήσει η αγορά. Το λογικό θα ήταν, λέει ο Ράσελ, να μειωθούν στο μισό οι ώρες εργασίας και όλα να συνεχίσουν όπως πριν. Όμως, οι εργαζόμενοι συνεχίζουν να δουλεύουν τις ίδιες ώρες, με αποτέλεσμα κάποιοι από τους εργοδότες να χρεοκοπήσουν, επειδή δεν μπορούν να διαθέσουν τις καρφίτσες τους, και οι μισοί εργαζόμενοι να χάσουν τη δουλειά τους. Σε απόλυτους αριθμούς, οι ίδιες ώρες εργασίας διατίθενται στην παραγωγή καρφιτσών όπως και πριν. 

  

Η ατομική επιδίωξη της τεμπελιάς, ζώντας μέσα σε μια οργανωμένη κοινωνία είναι αντίδραση που στρέφεται κατά της κοινωνίας. Από δω πηγάζει η προσπάθεια της κοινωνίας να καλλιεργήσει στη νεολαία την εργατικότητα. Από δω βγαίνει το «ο μη εργαζόμενος μηδέ εστιέτω».

Ένα μέλος μιας κοινωνίας δεν μπορεί, όμως, να δουλεύει με προοπτική το πέρασμα όλης της κοινωνίας σε κατάσταση τεμπελιάς, όταν βλέπει ότι η ίδια η κοινωνία μοιράζει άνισα το δικαίωμα στη τεμπελιά. Η στάση, εκείνου που φροντίζει με πονηριά να κλέβει λίγο τεμπελιά από τα αφεντικά του, είναι δικαιολογημένη, όταν ξέρει ότι δεν δουλεύει για τη κοινωνία, αλλά για να εξασφαλίσει την τεμπελία του αφεντικού του. Θα πρέπει όμως να έχει υπ' όψιν του ότι αυτό είναι μια προσωπική λύση. Με αυτό το τρόπο η διεκδίκηση περιορίζεται προσωπικά ανάμεσα σ' αυτόν και το αφεντικό του και συνήθως κερδισμένος βγαίνει το αφεντικό. Η απαίτηση για  ίσα δικαιώματα στη τεμπελιά με κείνους, που τεμπελιάζοντας διακηρύττουν, ότι «η εργασία απελευθερώνει», είναι υποχρέωση κάθε πολίτη και πρέπει να γίνεται οργανωμένα.

 Αν ήταν να ξεκλέβουμε κομμάτια τεμπελιάς, τότε οι άνεργοι με τα ασήμαντα επιδόματα ανεργίας και οι συνταξιούχοι με τις πενιχρές συντάξεις θα ήταν το ζητούμενο. Η τεμπελιά μ’ αυτή τη μορφή έχει και την ευλογία του κράτους, γιατί είναι μια συμβιβασμένη τεμπελιά. Συμβιβασμένη με την απάθεια και την υποταγή.

Δουλειά – δουλειά, λοιπόν, αλλά και επαγρύπνηση, ώστε τα αποτελέσματα να μην είναι τεμπελιά για λίγους, αλλά για πολλούς.