Το ευχάριστo και το δυσάρεστο

Συγκεκριμένα ερεθίσματα από το περιβάλλον καταλήγουν σε καταστάσεις των εγκεφαλικών κυττάρων που προκαλούν ευχαρίστηση και συνήθως είναι καταστάσεις που ευνοούν την επιβίωση, ανάπτυξη και εξέλιξη του ανθρώπου. Η απελευθέρωση ντοπαμίνης συνοδεύει κάθε συμπεριφορά που ωφελεί την εξέλιξη του είδους και φαίνεται να προκαλεί μια συγκίνηση ικανοποίησης η ευχαρίστησης. Το σύστημα της ανταμοιβής είναι ένας εγκεφαλικός μηχανισμός που ενισχύει σημαντικές για την εξέλιξη συμπεριφορές μέσω της ευχαρίστησης.

Κάποια άλλα ερεθίσματα  φέρνουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο σε καταστάσεις που απορυθμίζουν και φθείρουν το σώμα και που χαρακτηρίζονται σαν δυσάρεστες καταστάσεις. Στις καταστάσεις αυτές, τα εγκεφαλικά κύτταρα, μπορούν να καταλήξουν όμως και από εσωτερικές διεργασίες του εγκεφάλου στις οποίες συμμετέχουν η μνήμη καθώς και βιολογικές παράμετροι από όλο το υπόλοιπο σώμα.

Θα μπορούσε λοιπόν να διατυπώσει κάποιος την άποψη ότι το ευχάριστο ή το δυσάρεστο είναι αντικειμενικά προσδιορισμένα με βάση την κατάσταση του σώματος.

Φαίνεται λοιπόν, ότι η τάση του ανθρώπου προς το ευχάριστο είναι μια φυσική επιλογή που του εξασφαλίζει εξελικτικό πλεονέκτημα και βοηθά στην επιβίωσή του. Τα πρώτα βήματα του ανθρώπου προς αυτή τη κατεύθυνση ήταν τέτοια ώστε να διαμορφώσει ένα τρόπο ζωής στη βάση του ευχάριστου (φαγητό, σεξ, ικανοποίηση όλων των αισθήσεων). Σήμερα η διαμόρφωση του περιβάλλοντος εξυπηρετεί και τα πιο απίθανα γούστα προς την κατεύθυνση του ευχάριστου (κανείς δεν διαμορφώνει το περιβάλλον του ώστε να είναι δυσάρεστο. Ακόμη και όταν μερικοί το κάνουν αποβλέπουν στην πρόκληση του ευχάριστου μέσα από το δυσάρεστο).

Αλλά στο κυνήγι της ευχαρίστησης συνδράμει και ο Eαυτός. Θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι η προσωπική ιστορία του κάθε ατόμου δημιουργεί μια οντότητα, τον Eαυτό, η οποία αξιολογεί, σε ένα ανώτερο επίπεδο, εμπειρίες και ερεθίσματα και με βάσει τους φόβους, τις προτιμήσεις και συναισθήματα του κάθε ατόμου επηρεάζει τις παραπάνω καταστάσεις. Τα αποτελέσματα μετά την παρέμβαση του Eαυτού είναι εντυπωσιακά.

Οι πρακτικές για την επίτευξη της ευχαρίστησης είναι κοινές και γνωστές σε όλους τους ανθρώπους. Στενοχώρια; Πάμε μια εκδρομή, βγαίνουμε έξω να διασκεδάσουμε, απολαμβάνουμε ένα όμορφο γεύμα κλπ-κλπ. Άσχημη διάθεση; Ανακαλούμε από τη μνήμη μας ευχάριστες καταστάσεις, κάνουμε παρέα με ευχάριστους ανθρώπους, ακούμε μουσική που μας αρέσει. Για πιο δύσκολες καταστάσεις έχουμε τις φυγές μας. Επικίνδυνα σπορ, περιπέτειες ή ακόμα και ουσίες που προκαλούν απελευθέρωση ντοπαμίνης.

Με την παρέμβαση του Εαυτού η έννοιες του δυσάρεστου ή του ευχάριστου χάνουν την αντικειμενικότητα τους. Με τη σκέψη του και το συναίσθημα ο  καθένας μας αντιλαμβάνεται μια διαφορετική πραγματικότητα ανάλογα με τις εμπειρίες του και τη διαμόρφωσή του από τότε που υπήρξε στον κόσμο και φυσικά και  ανάλογα με την γονιδιακή του σύνθεση. Με την παρέμβαση του Εαυτού λοιπόν καταστάσεις που για κάποιον χαρακτηρίζονται  σαν δυσάρεστες μπορεί για κάποιον άλλο να είναι ευχάριστες. Σε ακραίες περιπτώσεις έχουμε συγκεκριμένες παθολογίες.

 Έτσι λοιπόν περνάμε τη ζωή μας κυνηγώντας το ευχάριστο και το κατορθώνουμε στον Α ή Β βαθμό. Ο καθένας ανάλογα με τη θέση του στον κόσμο, ανάλογα με το που γεννήθηκε από ποιόν γεννήθηκε, τι του χάρισε ή τι του στέρησε η φύση, ποια είναι η ψυχοσύνθεσή του, η παιδεία του, τελικά ανάλογα με το πώς έχει δομηθεί ο Εαυτός του.

Πέρα από τον Εαυτό προσεγγίζουμε την Ύπαρξη

Αλλά ίσως εδώ να χρειάζεται να διευκρινίσουμε σε ποια πραγματικότητα αναφερόμαστε. Αν λέγοντας πραγματικότητα εννοούμε οτιδήποτε έχει υλική υπόσταση ή ενεργειακή ύπαρξη, τότε υπάρχει η πραγματικότητα που ορίζετε από την επιστήμη ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης που βρίσκεται κάθε φορά. Ας  αποκαλέσουμε αυτή τη πραγματικότητα σαν πραγματικότητα του μετρήσιμου. Αν όμως θελήσουμε να συμπεριλάβουμε στην πραγματικότητα και  το μη μετρήσιμο τότε δεν υπάρχει καμιά πραγματικότητα, υπάρχει μόνο η Ύπαρξη, που, όταν τη μετρήσουμε και στο βαθμό που θα την μετρήσουμε και ορίσουμε, θα  γίνει πραγματικότητα. Αυτή η πραγματικότητα έχει πάρει κατά καιρούς διάφορα ονόματα όλα το ίδιο απροσδιόριστα (Νοημοσύνη, το Ένα, ο Θεός, η αιώνια ζωή, το Όν κλπ)

Τι συμβαίνει όμως όταν κάποιος έχει επίγνωση του πώς ο Εαυτός επηρεάζει την ερμηνεία της πραγματικότητας του μετρήσιμου; Τι συμβαίνει όταν κάποιος αντιληφθεί ότι ζει σε μια πραγματικότητα που κατά πάσα πιθανότητα είναι αποκλειστική και μοναδική γι’ αυτόν; Το πιθανότερο είναι να αρχίσει να παρατηρεί πως, με ποιο τρόπο, ο Εαυτός δημιουργεί αυτή τη πραγματικότητα. Τότε όμως  γίνεται ένας παρατηρητής έξω από την πραγματικότητα του, τότε δεν είναι ο Εαυτός που παρατηρεί. Και τι “βλέπει” ένας τέτοιος παρατηρητής;  Ένας τέτοιος παρατηρητής βλέπει πόσο ευμετάβλητη και ασταθής είναι η προσωπική του πραγματικότητα, αλλά βλέπει  ότι και οι άλλοι έχουν τις δικές τους πραγματικότητες  εξίσου ασταθείς και ευμετάβλητες.  Βλέπει ότι η σκέψη προσπαθεί συλλάβει την κατάσταση όλων αυτών των πραγματικοτήτων, προσπαθεί να αναλύσει και να ερμηνεύσει, αλλά δεν  τα καταφέρνει, γιατί η σχέση αυτών των πραγματικοτήτων καθορίζεται από την Ύπαρξη που δεν ανήκει στο χώρο του μετρήσιμου. Η Ύπαρξη συμπεριλαμβάνει και το μη μετρήσιμο, το μη προσδιορισμένο, το μη εξηγήσιμο, το ανερμήνευτο. Και τι γίνεται τότε με το ευχάριστο και το δυσάρεστο;

Το ευχάριστο και το δυσάρεστο σε κατάσταση της Ύπαρξης

Από τη στιγμή που κάποιος έχει πλήρη επίγνωση ότι πέρα από τις μορφές, την ύλη, την ενέργεια και οτιδήποτε συνθέτει τις πραγματικότητες του μετρήσιμου, υπάρχει και αυτό που δεν συλλαμβάνεται με τη σκέψη, το μη μετρήσιμο, το μη προσδιορισμένο, το μη εξηγήσιμο, το ανερμήνευτο,  μπορεί να βιώσει την κατάσταση της Ύπαρξης. Το ευχάριστο και τα δυσάρεστο σε μια τέτοια κατάσταση επίγνωσης προσδιορίζονται με βάση την φυσική κατάσταση του σώματος. Ο Εαυτός και οι ερμηνείες του συμμετέχουν, αλλά αποδυναμωμένα. Συμμετέχουν τόσο όσο χρειάζεται κανείς για να Υπάρχει. Το ευχάριστο και  το δυσάρεστο δεν είναι πλέον έννοιες αλλά τρόποι Ύπαρξης. Το ένα δεν είναι το αντίθετο του άλλου. Απλά υπάρχουν και τα δύο σε μια ενότητα. Ο παρατηρητής που έχει υπερβεί τον Εαυτό βλέπει πλέον μια κατάσταση Ύπαρξης και βιώνει χαρά, γαλήνη και  ελευθερία.

Ο Καζαντζάκης σκιαγράφησε ένα Ζορμπά, που, για τον άνθρωπο που ζει στη πραγματικότητα του μετρήσιμου, φαίνεται μια εξωπραγματική φιγούρα. Ο Ζορμπάς όμως, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο άνθρωπος που πονάει και χαίρεται μέσα σε μια κατάσταση Ύπαρξης.

Εν κατακλείδι.

Το κλειδί λοιπόν για το πέρασμα σε μια τέτοια κατάσταση – θα  μπορούσε κανείς να πει και τρόπο ζωής – είναι η πλήρης και βαθειά επίγνωση ότι η σκέψη είναι  μεν το καλύτερο “εργαλείο” για να πορευόμαστε στο κόσμο, αλλά είναι και “εργαλείο” με όρια. Τα όρια αυτά προσδιορίζονται από το γεγονός ότι η σκέψη είναι μια υλική διαδικασία που δίνει αποτελέσματα μέσα από τον εγκέφαλο.

Όταν λέμε πλήρη και βαθειά επίγνωση δεν σημαίνει απλά κατανόηση. Η πλήρης και βαθειά επίγνωση αρχίζει με την κατανόηση, αλλά πάει πολύ πιο πέρα. Η κατανόηση γίνεται πάθος και το άτομο αρχίζει να παρατηρεί τον Εαυτό. Αυτό πάλι δεν σημαίνει ενδοσκόπηση. Κάθομαι δηλαδή και αναλύω τον ψυχισμό μου, μόνος ή με κάποιο ειδικό. Όταν μιλάμε για παρατήρηση σε κατάσταση πλήρους επίγνωσης, εννοούμε αυξημένη προσοχή να συλλαμβάνουμε τα παιχνίδια της σκέψης και τους άπειρους τρόπους και τεχνάσματα που χρησιμοποιεί η σκέψη προκειμένου να μας επαναφέρει στη πραγματικότητα του μετρήσιμου στην οποία ανήκει και η ίδια.

Φυσικά η σκέψη δεν είναι προς εξοβελισμό. Είναι το καλύτερο “εργαλείο” που μας έδωσε η φύση για να πορευόμαστε στον υπαρκτό κόσμο. Και σήμερα, που το ανθρώπινο είδος φθάνει στο αδιέξοδο, η σκέψη θα μας δώσει τη λύση εμφανίζοντας από  μόνη της τους περιορισμούς της, και δείχνοντας μας πλέον την κατάσταση της Ύπαρξης, στην οποία θα μπορούσε να πει κανείς ότι η σκέψη αναβαθμίζεται σε ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ.