Γνώμη σου και γνώμη μου

Συζητώντας πάνω σε ένα ορισμένο θέμα εκφράζουμε γνώμη που πολλές φορές διαφέρει και μάλιστα σημαντικά από τη γνώμη των συνομιλητών μας. Δε διαφωνούμε απλά με τη γνώμη των άλλων, αλλά διατυπώνουμε και μεις τη δική μας γνώμη. Η διαφωνία γενικά προάγει το διάλογο. Μπορούμε πάντα να κλείσουμε μια συζήτηση πολιτισμένα με το συνηθισμένο «σεβαστή η γνώμη σου, αλλά θα μου επιτρέψεις να έχω και εγώ τη δική μου γνώμη». Προκύπτει όμως ένα πρόβλημα, όταν στο τέλος της συζήτησης πρέπει να παρθεί μια απόφαση, και μάλιστα μια απόφαση που θα έχει επιπτώσεις. Επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων, στο περιβάλλον, ή ακόμα και στη προσωπική μας ζωή. Διερωτώμαι, λοιπόν, αν υπάρχει κάποιο κριτήριο, κάποιος τρόπος να ανακαλύπτουμε τη σωστή άποψη.

Η διαφωνία προκύπτει από τη διαφορετική διαμόρφωση του κάθε ξεχωριστού ατόμου. Διαφορετική κληρονομικότητα, διαφορετική παιδεία, διαφορετικό κοινωνικό περιβάλλον κ.ο.κ. Μια απάντηση στο ερώτημα, που έθεσα πιο πάνω, θα μπορούσε να είναι ότι η γνώμη των πολλών είναι ένα κριτήριο. Η γνώμη των πολλών, όμως δεν είναι ασφαλές κριτήριο, διότι γνωρίζουμε πολύ καλά ότι υπάρχουν μηχανισμοί που μπορούν να διαμορφώσουν αυτό που ονομάζεται κοινή γνώμη. Επίσης στις περισσότερες περιπτώσεις είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να διαπιστώσουμε ποια είναι η κοινή γνώμη.

Θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί σαν κριτήριο η θέση της επιστήμης, που σήμερα έχει άποψη σχεδόν για όλα τα ζητήματα. Αλλά και στην επιστήμη έχουμε διαφωνίες, και πολλές φορές μάλιστα, δεν μπορούμε να έχουμε μια οριστική και τελεσίδικη απάντηση. Τι μένει λοιπόν; Ίσως η φιλοσοφία. Αλλά και για τη φιλοσοφία ισχύει ότι και για την επιστήμη. Θεωρίες που η μία αντικρούει την άλλη.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη η απάντηση προκύπτει, αν μελετήσουμε το πώς διαμορφώνεται μία γνώμη. Αν τα άτομα που διαφωνούν έχουν σαν αφετηρία την ίδια κοσμοθεωρία, το πιθανότερο είναι η διαφωνία να οφείλεται σε διαφορές που προκύπτουν από την παιδεία τους, την κληρονομικότητα, τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλός τους. Στο πώς, δηλαδή, οργανώνει και αξιολογεί τα δεδομένα που προέρχονται από διαφορετικές εμπειρίες ή διαφορετική ψυχοσύνθεση. Ίδια κοσμοθεωρία δεν σημαίνει ταύτιση απόψεων. Σημαίνει τη θεώρηση του κόσμου από την ίδια αφετηρία. Σ’ αυτή τη περίπτωση το κριτήριο είναι η κοσμοθεωρία τους, η οποία μπορεί να συμβάλει ώστε καλοπροαίρετα να ανακαλύψουν το σωστό, με όλη τη σχετικότητα της έννοιας «σωστό».

Αν τα άτομα που διαφωνούν έχουν διαφορετική κοσμοθεωρία, ερμηνεύουν τον κόσμο με μια διαφορετική οπτική, δεν μπορεί να υπάρξει κριτήριο. Ακόμη και αν συμφωνήσουν, αυτή η συμφωνία είναι αίολη.

Για παράδειγμα, μια ομάδα ανθρώπων που ερμηνεύουν τον κόσμο με κριτήριο τις δοξασίες μιας οποιαδήποτε θρησκείας, έχει κριτήριο τις δοξασίες αυτής της θρησκείας. Μπορεί εύκολα να συμφωνήσει.

Αντίθετα μια ομάδα ανθρώπων που αποτελείται από κάποια άτομα που σημαία τους έχουν το νεοφιλελευθερισμό, κάποια άλλα είναι ταγμένοι οικολόγοι ακτιβιστές, και κάποια άλλα ατομιστές συμφεροντολόγοι, είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να συμφωνήσουν. Ακόμη και στη περίπτωση που αυτό συμβεί, θα είναι συμβιβασμός έτοιμος να καταρρεύσει.