Με αφορμή τον Ελύτη

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1979 ο Οδυσσέας Ελύτης παραλαμβάνει το βραβείο Νόμπελ από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο. Στην ομιλία του, που μπορείτε να διαβάσετε εδώ, μιλάει για την ποίηση, για την Ελλάδα, για το εαυτό του και τη τέχνη. Ένα μικρό απόσπασμα είναι το παρακάτω:

«Τότε όμως η ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.»

Ματαιότης ματαιοτήτων

 

«Ἀλλά ποιός ἦταν ὁ Εὐτρόπιος; Ἕνας εὐφυής καί πανοῦργος αὐλικός, πού εἶχε κατορθώσει μέ τέχνασμα νά δώσει ὡς σύζυγο στόν τότε αὐτοκράτορα Ἀρκάδιο (395-408) τήν Εὐδοξία, πανέμορφη κόρη στρατιωτικοῦ. Κερδίζοντας ἔτσι τήν εὔνοια τῆς νεαρῆς αὐτοκράτειρας, ἀναρριχήθηκε στήν ἐξουσία καί σύντομα ἔγινε πρωθυπουργός. Πανίσχυρος καί ἀσύδοτος καθώς ἦταν, χρησιμοποιοῦσε ἀδίσταχτα κάθε µέσο γιά νά ἱκανοποιεῖ τήν ἀχαλίνωτη φιλοδοξία καί τήν ἀκόρεστη πλεονεξία του. Ὁ λαός τόν μισοῦσε καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἀσκοῦσε δριμύτατο ἔλεγχο τῶν παρονομιῶν καί τῶν ἐγκλημάτων του.

Ἕνα ἀπό τά μέτρα πού εἶχε πάρει ὁ Εὐτρόπιος γιά τήν ἐξόντωση τῶν πολιτικῶν του ἀντιπάλων ἦταν καί ἡ κατάργηση τοῦ ἀσύλου τῶν ναῶν. Οἱ ὀδυνηρές συνέπειες ὅμως αὐτοῦ τοῦ μέτρου -τί τραγική εἰρωνεία! -ἔπληξαν πρῶτα τόν ἴδιο. Γιατί σύντομα τά πράγματα πῆραν ἄλλη τροπή.

Ο καθρέφτης των σχέσεων

Ένας καθρέφτης δημιουργεί είδωλα, πιστά αντίγραφα, αυτού που καθρεφτίζεται. Έτσι μπορούμε να είμαστε γνώστες της εικόνας που δίνουμε στους άλλους. Το πώς είμαστε ντυμένοι, περνά πρώτα από τον δικό μας έλεγχο μπροστά στον καθρέφτη. Μπορούμε να χαρούμε ένα όμορφο σύνολο ή να διορθώσουμε τυχόν ατέλειες. Μπορούμε να δούμε το λεκέ που ξέφυγε στο πλύσιμο και το σιδέρωμα. Μπορούμε να δούμε το κουμπί που λείπει και πολλές άλλες λεπτομέρειες.

Ο καθρέφτης όμως δουλεύει στο βασίλειο του ορατού. Δεν μπορεί να μας δείξει τίποτα από τη συμπεριφορά μας και το χαρακτήρα μας. Το ότι είναι κάποιος εγωιστής, δύσκολα διακρίνεται από τον ίδιο. Το ίδιο δύσκολα αποκτά κανείς επίγνωση ότι είναι πολυλογάς, ισχυρογνώμον, τσιγκούνης κ.λ.π. Εξ ίσου δύσκολα μπορεί κανείς να διακρίνει και τις αρετές του. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: υπάρχει ένας καθρέφτης που να δημιουργεί είδωλα του χαρακτήρα μας και της συμπεριφοράς μας;

Ατομικό έναντι Συλλογικού

Την εποχή που οι άνθρωποι ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες ζούσαν σε μικρές ομάδες 20-30 ατόμων. Η επιβίωση της ομάδας ήταν το ζητούμενο. Άγρια θηρία, έλλειψη τροφής, επιθέσεις από άλλες ομάδες, φυσικές καταστροφές απειλούσαν την ύπαρξη της ομάδας. Με αυτές τις συνθήκες απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση ήταν η απόλυτη συνοχή της ομάδας. Η μονάδα ήταν αναπόσπαστο μέρος του όλου. Ο θάνατος της μονάδας εκτιμιόνταν με κριτήριο την ζημιά στην ομάδα. Τα άτομα θυσιάζονταν για την ομάδα. Το συλλογικό δέσποζε του ατομικού.