Με αφορμή τον Ελύτη

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1979 ο Οδυσσέας Ελύτης παραλαμβάνει το βραβείο Νόμπελ από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο. Στην ομιλία του, που μπορείτε να διαβάσετε εδώ, μιλάει για την ποίηση, για την Ελλάδα, για το εαυτό του και τη τέχνη. Ένα μικρό απόσπασμα είναι το παρακάτω:

«Τότε όμως η ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.»

Η έμφαση με τα έντονα γράμματα είναι δική μου. Σε ένα προηγούμενο άρθρο έγινε αναφορά στο μετρήσιμο και μη μετρήσιμο σε σχέση με την υγεία. Το άρθρο έκλεινε με την παρακάτω παράγραφο:

«Το μετρήσιμο και ο «ορθός λόγος» δεν χρειάζονται ενίσχυση, έτσι κι αλλιώς έχουν το πάνω χέρι. Εκείνο που χρειάζεται να ενθαρρύνουμε  και να υποστηρίξουμε, είναι  κοινωνικές δομές, αντιλήψεις και κινήματα που προσπαθούν να κάνουν υπέρβαση  της Καρτεσιανής Λογικής. Υπέρβαση όχι μόνο στο επίπεδο της υγείας, αλλά και σε εκείνο της παιδείας , του πολιτισμού κ.λ.π.»

Το απόσπασμα από την ομιλία του Ελύτη έρχεται να προβάλλει την σημασία της ποίησης και γενικότερα της τέχνης στην ολοκλήρωση του ανθρώπου σαν πνευματικό δημιούργημα. Σε ένα αυστηρό ακροατήριο, ο Ελύτης λέει ότι η ποίηση είναι ο μόνος χώρος που η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Θα μου επιτραπεί να διαφωνήσω στο ότι δεν είναι ο μόνος χώρος. Εξάλλου ο ίδιος ο Ελύτης στη συνέχεια λέει: «η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.»

Η ποίηση, λοιπόν, και γενικότερα η τέχνη προσδιορίζονται σαν παράγοντες που “πολεμούν” το μετρήσιμο. Και προκύπτει το ερώτημα: και που είναι το κακό με το μετρήσιμο; Με την επιστήμη, που κατ’ εξοχήν κινείται στο χώρο του μετρήσιμου, έφτασε η ανθρωπότητα από τα δάση στις οργανωμένες κοινωνίες.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν πρέπει να δούμε την ποίηση και την τέχνη σαν πολέμιους του μετρήσιμου ή αλλιώς της ποσοτικής αποτίμησης των αξιών. Θα πρέπει να τα δούμε σαν το αντίβαρο στη συνεχώς διευρυνόμενη  κυριαρχία του μετρήσιμου. Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μόνο “Σκέψη”. Δεν είναι ένα μονοδιάστατο όν. Γιατί το συναίσθημα, απ’ το χώρο του μη μετρήσιμου, μας πληροφορεί για τον κόσμο που μας περιβάλλει πιο γρήγορα από την σκέψη που στηρίζεται σε υποθέσεις και συλλογισμούς. Μας καθοδηγεί, θυμίζοντάς μας τι αγαπάμε και τι απεχθανόμαστε. Τα συναισθήματα μας κάνουν να αισθανόμαστε  ότι υπάρχουμε στο κόσμο. Μας εξατομικεύουν, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να αποκτήσουμε συνείδηση του εαυτού μας. Πώς θα  κοινωνήσω την τέχνη;  Με τη λογική;  Και ποια λογική;  Αυτή του Καρτέσιου;