Ατομικό έναντι Συλλογικού

Την εποχή που οι άνθρωποι ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες ζούσαν σε μικρές ομάδες 20-30 ατόμων. Η επιβίωση της ομάδας ήταν το ζητούμενο. Άγρια θηρία, έλλειψη τροφής, επιθέσεις από άλλες ομάδες, φυσικές καταστροφές απειλούσαν την ύπαρξη της ομάδας. Με αυτές τις συνθήκες απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση ήταν η απόλυτη συνοχή της ομάδας. Η μονάδα ήταν αναπόσπαστο μέρος του όλου. Ο θάνατος της μονάδας εκτιμιόνταν με κριτήριο την ζημιά στην ομάδα. Τα άτομα θυσιάζονταν για την ομάδα. Το συλλογικό δέσποζε του ατομικού.

Φθάσαμε στην εποχή μας με σταδιακή διαφοροποίηση της μονάδας. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, η μονάδα που λειτουργούσε στα πλαίσια μιας κοινωνίας (μετεξέλιξη της ομάδας) έχει μεταλλαχθεί σε άτομο. Οι κοινωνίες έχουν οργανωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε ο κίνδυνος αφανισμού να ελαχιστοποιείται. Το άτομο απολαμβάνει ένα αρκετά ανεπτυγμένο επίπεδο ασφάλειας. Κοινωνική πολιτική, σε κάποιο βαθμό, υπάρχει σχεδόν σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες. Η ασθένεια αντιμετωπίζεται στα πλαίσια ενός κάποιου συστήματος υγείας. Η οικονομική ανέχεια δεν οδηγεί σε θάνατο. Δεν είναι μακρινό παρελθόν η εποχή που δανειζόσουν από το συμπολίτη σου, το συγχωριανό σου, τον συγγενή σου. Σήμερα υπάρχει το δάνειο. Δεν έχεις ανάγκη τον άλλον, είσαι άτομο. Άσχετα αν η εξάρτηση από την τράπεζα και τους νόμους της κοινωνίας είναι πιο ισχυρή.

Πάντα βέβαια μέσα στο καινούργιο εξακολουθεί να υπάρχει και το παλιό. Οι άνθρωποι δεν έπαψαν να συνεργάζονται και να δημιουργούν ομάδες. Οι συλλογικότητες δεν έπαψαν να υπάρχουν. Μόνο που ο λόγος ύπαρξής τους δεν είναι πλέον ζήτημα ζωής και θανάτου. Έτσι τα διάφορα λόμπυ έχουν τους δικούς τους στόχους. Ακόμη και σε επίπεδο κρατών βλέπουμε συλλογικότητες. Τι είναι ο ΟΗΕ, αν όχι μια συλλογικότητα;

Ο λόγος δημιουργίας μιας συλλογικότητας είναι για να διεκδικήσουν τα μέλη της μια πλεονεκτικότερη θέση στο αντίστοιχο περιβάλλον που δραστηριοποιείται η συλλογικότητα. Πολλές φορές ενάντια σε άλλες συλλογικότητες. Η συμμετοχή σε μια συλλογικότητα δεν γίνεται πλέον για λόγους ύπαρξης. Το κάθε άτομο έχει τη δική του λίστα προσμονών από τη συλλογικότητα. Οι αντιθέσεις στα πλαίσια της συλλογικότητας λειτουργούν διασπαστικά. Η συσπείρωση της συλλογικότητας είναι δύσκολο να φθάσει σε επίπεδα, ώστε η δυναμική της συλλογικότητας να είναι αποτελεσματική. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις τα άτομα ψάχνουν το συλλογικό. Τέτοιες περιπτώσεις είναι ο πόλεμος, οι μεγάλες φυσικές καταστροφές και η μεγάλη καταπίεση. Στην περίπτωση της μεγάλης καταπίεσης και εκμετάλλευσης ο εκμεταλλευτής μπορεί να υποχωρήσει, σε κάποιο βαθμό, και η συλλογική αντίδραση να εκτονωθεί. Η συλλογικότητα διασπάται, σε αυτούς που μένουν ικανοποιημένοι με την οπισθοχώρηση, και σε αυτούς που απαιτούν κάτι παραπάνω.  

Στα πλαίσια μιας συλλογικότητας κυριαρχούν κάποιες ισχυρές προσωπικότητες τις οποίες η συλλογικότητα εμπιστεύεται. Η δημοκρατική οργάνωση μιας συλλογικότητας εξασφαλίζει την μη εκμετάλλευση από αρχηγικές αυθαιρεσίες, αλλά αδυνατίζει την συλλογικότητα σε ότι αφορά την ταχύτητα λήψεις και εφαρμογής αποφάσεων.

Σε όλα τα παραπάνω, θα πρέπει να συνυπολογίσουμε τον ψυχισμό των σύγχρονων ατόμων, που, η πολυμορφία του και η διαφοροποίηση του στις διάφορες κοινωνίες, μάλλον απομακρύνει τα άτομα από τη συμμετοχή σε συλλογικότητες.

Είναι αποθαρρυντική η εξέλιξη όπως περιγράφεται παραπάνω; Η απάντηση είναι ΌΧΙ. Η διελκυστίνδα, ανάμεσα σε συλλογικότητες που έχουν το πάνω χέρι, και σε πιο αδύναμες συλλογικότητες, οδήγησε το ανθρώπινο γένος στο σημερινό επίπεδο ανάπτυξης. Είναι όμως απαραίτητη η ύπαρξη αυτών των αδύναμων συλλογικοτήτων. Χωρίς αυτές οδηγούμαστε σε πισωγύρισμα των κοινωνιών.