Τρία ερωτήματα Περί Τέχνης

Τι διαφοροποιεί ένα έργο τέχνης από ένα απλό δημιούργημα;

Με άλλα λόγια, αν έχουμε δύο πανομοιότυπα δημιουργήματα είναι και τα δύο έργα τέχνης; Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα κατατάξουν το ένα σαν έργο τέχνης και το άλλο σαν ένα απλό δημιούργημα; Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι ότι και τα δύο πανομοιότυπα δημιουργήματα είναι έργα τέχνης, αν μας προκαλούν συναισθήματα και μεταφέρουν ένα μήνυμα, καθολικό ή προσωπικό του καλλιτέχνη, πιθανόν διαφορετικό για τον καθένα, και σαν κριτήριο δεχθούμε τη θεωρία που ορίζει την τέχνη σαν μία γλώσσα επικοινωνίας και διέγερσης συναισθημάτων. Διαφορετικά, αν υιοθετήσουμε τον ορισμό που θέλει την αυθεντικότητα σαν βασικό χαρακτηριστικό ενός έργου τέχνης, θα πρέπει να εντοπίσουμε το πρωτότυπο.

Σχετικά με το δεύτερο ερώτημα, θεωρώ δεν υπάρχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που
μπορούμε να απαριθμήσουμε, ώστε, στη συνέχεια, να τα χρησιμοποιήσουμε για να χαρακτηρίσουμε ένα δημιούργημα σαν έργο τέχνης ή όχι. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι σαν το νερό που παίρνει το σχήμα του δοχείου στο οποίο βρίσκεται. Τα χαρακτηριστικά καθορίζονται από την ιδιοσυγκρασία και την παιδεία του ατόμου, από την εποχή, από τη γνώμη των κριτικών, άλλων καλλιτεχνών, ιστορικών της τέχνης και από το πού προβάλλεται το δημιούργημα. Ένας πίνακας ζωγραφικής σε μια έκθεση ζωγραφικής είναι κάτι διαφορετικό από τον ίδιο πίνακα στην αποθήκη ενός εμπόρου τέχνης. Μια εικόνα σε μια εκκλησία είναι κάτι διαφορετικό από την ίδια εικόνα σε ένα μουσείο. Όμως, όπως  γράφει και ο Δημήτρης Μυταράς, «H τέχνη δεν έχει σχέση με το μάρκετινγκ, τους πλειστηριασμούς και τιμές – όλα αυτά είναι ξένα σώματα. Το σπήλαιο του Λασκό δεν ήταν γκαλερί» και δεν χρειάσθηκε καμία κριτική για να αντιληφθούμε τα ευρήματα σαν έργα τέχνης. Κατά την γνώμη μου, ένα καλό κρασί δεν παύει να είναι καλό κρασί επειδή βρίσκεται στο κελάρι ενός φτωχού αγρότη. Και αν δεχθώ ότι χρειάζομαι την τέχνη για τους λόγους που αναφέρονται πιο κάτω, ένα δημιούργημα μπορεί να είναι έργο τέχνης, έστω και αν προέρχεται από ένα ερασιτέχνη, ένα παιδί, έναν ατάλαντο αρκεί «να χορταίνει την πείνα» αυτών που το μεταλαβαίνουν. Απόδειξη σ’ αυτή τη θέση είναι το ότι πολλά έργα τέχνης χαρακτηρίσθηκαν σαν τέτοια, αφού πρώτα υιοθετήθηκαν από απλούς ανθρώπους επειδή τους «χόρταιναν την πείνα».

Γιατί χρειάζομαι την Τέχνη;

Στο ερώτημα αυτό συμμερίζομαι την απάντηση που βρήκα κάπου στο διαδίκτυο  και την μεταφέρω.

«Να το πούμε από την αρχή: πράγματι η Τέχνη δεν φέρνει ψωμί στο τραπέζι, δεν γεμίζει το στομάχι μας όταν βλέπουμε ζωγραφισμένα πανέρια με φρούτα. Ο άνθρωπος όμως δεν έχει μόνο την πείνα του στομαχιού του. Έχει ακόμα μία πείνα. Την πείνα των συναισθημάτων  του. Ακόμα κι αν καλοφάει και καλοπιεί τα συναισθήματά του είναι εκεί, και του δημιουργούν μιάν άλλη πείνα και μιάν άλλη φτώχεια, που ανάλογα με τον τρόπο που ζει, θα επιδιώξει να χορτάσει (ή να κοιμήσει) με διάφορα «αναισθητικά» όπως είναι το ποτό, τα ναρκωτικά, το σεξ ή τα ακραία σπορ. Το θυμάσαι βέβαια το ρητό των αρχαίων «ουκ επ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος». Αυτό ακριβώς επεσήμαινε. Οι αρχαίοι ονόμαζαν ψυχαγωγία ό,τι άγει την ψυχή, ό,τι ανεβάζει την ψυχή, ό,τι της ανοίγει δρόμο προς τα επάνω.»

 

 

Είναι όλα τα δημιουργήματα που μας «χορταίνουν την πείνα» έργα τέχνης;

Ένα υλικό αντικείμενο που βρίσκεται κάπου χωρίς να αναδεικνύεται η ύπαρξή του, ή ένας ήχος της φύσης, π.χ. ο ήχος της βροχής ή ο ήχος των κυμάτων στα βράχια, δεν αποτελούν τέχνη. Όταν το αναφερθέν αντικείμενο προβληθεί με σκοπό τη θέαση - ακρόαση τότε γίνεται αντικείμενο τέχνης. Η θέαση μπορεί να είναι θέαση από πολλούς ή και από τον ένα και μοναδικό άνθρωπο που θα προβάλλει το αντικείμενο. Το ίδιο ισχύει και για τον ήχο ή για μια ζωγραφιά κ.λ.π. Αυτό ισχύει για τον πολύ απλό λόγο ότι η τέχνη, ανεξάρτητα από τον ορισμό της, είναι δημιούργημα του ανθρώπου και δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την συμμετοχή του ανθρώπου, είτε σαν δημιουργού είτε σαν αποδέκτη.

Παραπομπές:

1.      Σχετικά με τις θεωρίες «Τέχνη για την τέχνη», «στρατευμένη τέχνη», «αυτόνομη τέχνη» εδώ

2.      «Τι είναι Τέχνη» του Δημήτρη Μυταρά εδώ

3.      «Απόπειρες ορισμού του όρου Τέχνη» εδώ,
μια πιο διεξοδική ανάλυση του

4.      «Τι είναι Τέχνη» εδώ
και για μια πολύ πιο διεξοδική ανάλυση

5.      της έννοιας του «έργου τέχνης» μπορείτε να κατεβάσετε το ενδεκασέλιδο pdf εδώ