Αυτογνωσία. Πώς και Γιατί.

Το «Γνώθι σαυτόν» στο μαντείο των Δελφών προτρέπει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Στην εποχή μας μιλάμε για «Αυτογνωσία». Ποιος είναι, όμως, αυτός ο εαυτός που πρέπει να γνωρίσω; Πώς γνωρίζω τον εαυτό μου; Ποιος είναι αυτός που θα γνωρίσει τον εαυτό μου; Τελικά, γιατί θα πρέπει να γνωρίσω τον εαυτό μου;

Ο άνθρωπος κληρονομεί γονίδια από τη μητέρα και τον πατέρα. Τα γονίδια αυτά δεν καθορίζουν μόνο το σώμα, αλλά και τον ψυχισμό του ανθρώπου. Το πρώτο δομικό στοιχείο του Εαυτού είναι η γονιδιακή του κληρονομιά. Το δεύτερο,  είναι οι εμπειρίες του καθώς προχωράει στη ζωή του. Εμπειρίες που κυρίως προέρχονται από το κοινωνικό του περιβάλλον, αλλά και από περιβάλλοντα που μπορεί να βρεθεί περιστασιακά. Το τρίτο δομικό στοιχείο του εαυτού είναι η εκπαίδευσή του, η πνευματική του καλλιέργεια.

Με βάση αυτά τα τρία δομικά στοιχεία ο Εαυτός αποτελείται από ιδέες, πεποιθήσεις, απόψεις, επιθυμίες, πιστεύω και θεωρίες. Όλα αυτά είναι χρήσιμα για να μπορεί το άτομο να πορεύεται στη ζωή. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει μια άποψη για τη ζωή. Ακόμα και όταν κάποιος δεν μπορεί να καθορίσει με ακρίβεια την άποψή του για τη ζωή, σίγουρα ζει με κάποιες αρχές.

Ο Εαυτός μας είναι αυτά που μάθαμε στο σχολείο, αυτά που τραγουδήσαμε, αυτά για τα οποία αγωνισθήκαμε, οι ιδέες που υιοθετήσαμε από τους γονείς μας, τους δασκάλους μας, τον γκουρού μας, τα βιβλία μας, τις ταινίες μας. Ο Εαυτός μας είναι οι απόψεις μας και τα πιστεύω μας. Ο Εαυτός μας είναι τα γονίδια που καθορίζουν την ψυχοσύνθεση μας, τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Θέλω να γνωρίσω τον εαυτό μου. Ποιος όμως είναι αυτός που θα γνωρίσει όλα τα παραπάνω; Μπορώ εγώ, που είμαι ο εαυτός μου, να γνωρίσω τον εαυτό μου; Για να δω το πρόσωπό μου χρειάζομαι ένα καθρέφτη ή μια φωτογραφία. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να δω το πρόσωπό μου. Για να γνωρίσω τον εαυτό μου χρειάζομαι ένα καθρέφτη που θα αντανακλά και θα αναπαράγει τον εαυτό μου, δηλαδή, όλα τα παραπάνω, για να μπορώ στη συνέχεια να τα παρατηρήσω και να τα γνωρίσω. Ο καθρέφτης αυτός είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Η σχέση μου με τους ανθρώπους μου δίνει τη δυνατότητα να παρατηρήσω πόσο συμφεροντολόγος είμαι, πόσο αγαπάω, πόσο συμμερίζομαι το πόνο του άλλου, πόσο υποκρίνομαι και τόσα άλλα. Παρατηρώντας τη σχέση μου με τους άλλους ανθρώπους ανακαλύπτω ποιος είμαι, ανακαλύπτω πως εκφράζονται τα δομικά στοιχεία που περιγράφηκαν παραπάνω.

Εκείνο που πρέπει να επισημανθεί είναι, ότι αυτή η παρατήρηση θα πρέπει να γίνεται από απόσταση. Θα πρέπει να μπορούμε να αυτονομηθούμε λίγο από την κυριαρχία του εαυτού μας, δηλαδή, από τις απόψεις μας, τις ιδέες μας, τα πιστεύω μας, τις συνήθειες μας. Θα πρέπει να αποτραβηχθούμε λίγο απ’ αυτό που είμαστε, όπως αποτραβιόμαστε λίγο από το καθρέφτη για να μπορούμε να δούμε καλύτερα. Αυτό το από μακριά κοίταγμα είναι δύσκολο και θέλει εξάσκηση. Κάθε ώρα και κάθε στιγμή θα πρέπει να είμαστε έτοιμη να “ξεφεύγουμε”. Υψώνω τη φωνή μου στο σύντροφό μου, στο φίλο μου, στους γονείς μου. Θα πρέπει να μάθουμε να λέμε «στοπ». Για δες πως συμπεριφέρομαι. Όχι με μομφή στον εαυτό μας, αλλά με ένα απλό κοίταγμα. Το κοίταγμα αυτό, που γίνεται χωρίς να ψάχνουμε να βρούμε την αιτία της συμπεριφοράς μας, είναι λυτρωτικό.  Δεν είναι απαραίτητο να δοθεί μια ερμηνεία. Απλά και μόνο βλέποντας τη συμπεριφορά ή τις σκέψεις μας γνωρίζουμε αυτό που είμαστε.

Η γνωριμία αυτή με το είδωλο του εαυτού μας πάνω στις σχέσεις με τους ανθρώπους έχει ανεκτίμητη αξία. Είναι το κλειδί για μια ευτυχισμένη ζωή. Σιγά σιγά, αφού αναγνωρίσουμε το άχρηστο φορτίο που κουβαλάει ο καθένας μας, μπορούμε να κρατήσουμε αυτά που είναι ουσιώδη. Το αν κρατάμε την ουσία και διώχνουμε τα άχρηστα θα φανεί πάλι στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους. Το άτομο που θα κρατήσει σαν ουσιώδες τον πλουτισμό, τη δόξα, τον υπέρμετρο εγωισμό και όλα τα συναφή, θα χρειασθεί να αναθεωρήσει, γιατί οι σχέσεις του με τους συνανθρώπους του θα γίνουν προβληματικές ή στη καλύτερη περίπτωση θα ζήσει μια ζωή ανούσια.

Κάποιος που δεν θα ασχοληθεί με τη γνωριμία του εαυτού του, μπορεί να διάγει μια ενάρετη και ευτυχισμένη ζωή, αν και τα τρία δομικά στοιχεία του εαυτού του είναι εξ αρχής φιλτραρισμένα από τα άχρηστα συστατικά τους. Ένα άτομο που θα μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον με πνευματικότητα και σωστή εκπαίδευση έχει τις προϋποθέσεις να ζήσει μια ευτυχισμένη ζωή. Οι περισσότεροι, όμως, άνθρωποι δεν ξεκινάνε τη ζωή τους με ευνοϊκές συνθήκες. Χρειάζεται εγρήγορση και ….Ναι στο φιλοσοφικό στοχασμό.