Γνωρίζω. Μια αυταπάτη;

Ο σύζυγος γυρίζει απροσδόκητα σπίτι παρέα με ένα φίλο του. Με την είσοδο στο σαλόνι βλέπουν τη γυναίκα του σε ερωτική δραστηριότητα με κάποιον άγνωστο. Αποχωρούν με τη βεβαιότητα ότι η σύζυγός του τον απατά. Η επιβεβαίωση από το φίλο του δεν αφήνει καμία αμφιβολία για το γεγονός. Ωστόσο τα γεγονότα αποδεικνύονται διαφορετικά. Η σύζυγος που βρέθηκε σε ερωτική δραστηριότητα, δεν ήταν η σύζυγος, αλλά η δίδυμη αδερφή της που ο σύζυγος αγνοούσε την ύπαρξή της. Η πραγματική σύζυγος, την ώρα που ο σύζυγός της συλλαμβάνει την αδερφή της σε ερωτική δραστηριότητα, βρίσκεται σε ξενοδοχείο με τον εραστή της. Οπότε πράγματι η γυναίκα του τον απατά. Τίθεται όμως το ερώτημα, γνωρίζει πράγματι ο σύζυγος ότι η γυναίκα του τον απατά; Είναι γνώση η από σύμπτωση αλήθεια αυτού που γνωρίζουμε; Φιλοσοφικά το πρόβλημα του τι είναι γνώση είναι ανοικτό.

Δεχόμαστε πληροφορίες. Επιβεβαιωμένες πληροφορίες. Η επιβεβαίωση κάνει την πληροφορία αλήθεια; Μερικοί θα αντιτάξουν ότι η αλήθεια εξαρτάται από το ποιος επιβεβαιώνει. Αυτό φαίνεται λογικό, αλλά αν δεν αμφισβητήσουμε την αξιοπιστία της πηγής λόγω συμφερόντων ή άλλων κινήτρων, πάλι βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο. Ο καλοπροαίρετα δημιουργός της πληροφορίας μπορεί να γνωρίζει την αλήθεια μπορεί και όχι. Είναι σαν τον σύζυγο του παραδείγματος. Συνήθως στηρίζουμε τη γνώση μας σε αξιόπιστες πηγές. Πόσο αξιόπιστες είναι όμως οι οποιεσδήποτε πηγές;

Στο πεδίο των θετικών επιστημών μας λένε ότι τα πράγματα αποδεικνύονται. Μήπως όμως πρέπει και εδώ να χρησιμοποιήσουμε την αμφισβήτηση; Η ευκλείδεια γεωμετρία, η γεωμετρία που μαθαίνουμε στο σχολείο, στηρίζεται σε μια χούφτα αξιώματα. Προτάσεις, δηλαδή, που δεν αποδεικνύονται, αλλά τις παίρνουμε αληθής γιατί είναι διαισθητικά προφανείς. Ο Λομπατσέφσκι στηρίχθηκε στην αμφισβήτηση του αξιώματος των παραλλήλων και θεμελίωσε μία διαφορετική γεωμετρία την υπερβολική γεωμετρία.

Πόλεμος στην Ουκρανία. Εισβολή των Ρώσων. Πληροφορίες στο διαδίκτυο από “αξιόπιστες” πηγές. Αναλύσεις από ειδικούς με στοιχεία από “αξιόπιστες” πηγές. Η αμφισβήτηση όλων αυτών μας φέρνει στη μόνη αλήθεια: «Όταν μαλώνουν τα βουβάλια την πληρώνουν τα βατράχια».

Η επιστήμη προχωράει όταν οι επιστήμονες θέτουν το ερώτημα:  Μήπως δεν είναι έτσι; Μήπως μπορούμε και μείς να προχωρήσουμε (με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό), θέτοντας το ίδιο ερώτημα: Μήπως δεν είναι έτσι;

Στη πραγματική μας ζωή αμφισβητούμε, αλλά αμφισβητούμε επιλεγμένα. Συνήθως αμφισβητούμε για πράγματα που η αναίρεσή τους δεν μας είναι επώδυνη. Το να αρχίσουμε να αμφισβητούμε όλο και πιο βαθιά, μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπή του τρόπου με τον οποίο ζούμε, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα εποικοδομητικό. Το κριτήριο για το αν οι αμφισβητήσεις μας λειτουργούν εποικοδομητικά ή όχι είναι ο καθρέφτης των ανθρώπινων σχέσεων. Η ασαφής λογική (Fuzzy logic) μαθηματικοποιεί την αλήθεια και δεν χρησιμοποιεί μόνο δύο τιμές μηδέν (ψέμα) και ένα (αλήθεια). Στην ουσία θέτει την αμφισβήτηση ορίζοντας τιμή αλήθειας. Μπορούμε να δούμε, λοιπόν, και τα συμβαίνοντα στη ζωή μας με μία τιμή αλήθειας.       

Σημείωση: Το παράδειγμα στην αρχή του άρθρου δημιουργήθηκε με βάση τα αντιπαραδείγματα Γκέτιερ (Gettier) που φαίνεται να καταρρίπτουν τον ορισμό της γνώσης.