Περί σουρεαλιστικής έκφρασης

Ο Αντρέας Μπρετόν, ο κορυφαίος θεωρητικός του Σουρεαλιστικού κινήματος, στο πρώτο του Μανιφέστο του 1924 ορίζει τον Σουρεαλισμό:

«Ψυχικός αυτοματισμός γνήσιος, δια του οποίου εκφράζει κανείς, είτε προφορικώς, είτε γραπτώς, ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, την αληθινή λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης, χωρίς άσκηση ελέγχου από τον λογισμό, και πέραν κάθε αισθητικής ή ηθικής έγνοιας»

«Ο Σουρεαλισμός στηρίζεται στην επίγνωση της ανώτερης πραγματικότητας ορισμένων μορφών συνειρμού που παραμελήθηκαν πριν απ’ αυτόν, στην παραδοχή της παντοδυναμίας του ονείρου, στην πίστη της ανιδιοτελούς λειτουργίας της σκέψης. Τείνει να καταστρέψει οριστικά τους άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να τους αντικαταστήσει ο ίδιος στην επίλυση των κυριότερων προβλημάτων της ζωής.»

Ο Σουρεαλισμός, που αργότερα ονομάστηκε Υπερρεαλισμός, αποτελεί κίνημα με συνεισφορά στο πολιτικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι. Σκοπός του σύντομου αυτού άρθρου δεν είναι να παρουσιάσει αυτό το κίνημα που ανάμεσα στους εκφραστές του  στην  Ελλάδα είναι Ο Εμπειρίκος, Ο Εγγονόπουλος, και Ο Ελύτης. Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο είναι η έκφραση, «αυτό είναι Σουρεάλ» που χρησιμοποιούμε κάποιες φορές για να χαρακτηρίσουμε καταστάσεις, γεγονότα, καλλιτεχνικά δημιουργήματα.

Διαβάζοντας με προσοχή τον παραπάνω ορισμό του Μπρετόν ανακαλύπτω τον έλεγχο της σκέψης από τον λογισμό να καταστρέφει το αυθόρμητο και τον γνήσιο ψυχικό αυτοματισμό. Αναρωτιέμαι, και ίσως θα πρέπει να αναρωτηθείτε και σεις, πόσο ελεύθεροι είμαστε από την ηθική έγνοια και πόσο δεσμευμένοι είμαστε σε συγκεκριμένα πρότυπα του αισθητικά ωραίου.

Το 2011 κυκλοφόρησε «Ο Μέγας Ανατολικός» του Ανδρέα Εμπειρίκου, ένα μυθιστόρημα 8 τόμων, 2104 σελίδες. Αξίζει να διαβάσετε τι γράφει ο Ελύτης για το μυθιστόρημα. Η Παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο Πολιτεία είναι αρκετά κατατοπιστική. Αναφέρομαι σ’ αυτό το βιβλίο γιατί, όταν εκδόθηκε, θυμάμαι το πόσο σχολιάστηκε από διάφορους ηθικολόγους. Το μυθιστόρημα αυτό και η συζήτηση περί αυτού, καταδεικνύει το πόσο ελεύθεροι είμαστε από συγκεκριμένα ηθικά προτάγματα.

Οι πίνακες του Εγγονόπουλου ξενίζουν, αλλά αν η θέαση γίνει με ψυχικό αυτοματισμό και όχι με αυτό που έχει καθιερωθεί σαν ωραίο μέσα μας, απ’ τη κουλτούρα του καθένα από μάς, μπορεί να ανακαλύψουμε μια άλλη αισθητική.