Μιά φορά ακόμα Περί Τεμπελιάς

Περί Τεμπελιάς μπορείτε να διαβάσετε και εδώ.

Ορισμός του τεμπέλη

Ο τεμπέλης δεν κάνει τίποτα, έτσι δεν λέμε;  Ο τεμπέλης τεμπελιάζει, είναι αραχτός. Τι κάνει όμως ένας τεμπέλης όταν δεν κάνει τίποτα;

Το «κάνει» μπορεί να αναφέρεται στο τώρα, στη στιγμή, αλλά μπορεί   να αναφέρεται και σε μια μικρή η μεγάλη χρονική περίοδο. Όταν κάποιος δεν κάνει τίποτα σε κάποια χρονική στιγμή, ή έστω για μια μικρή χρονική περίοδο, μπορεί, άραγε, να χαρακτηρισθεί τεμπέλης; Η ανάπαυλα από κάτι που κάνουμε φυσικά και δεν είναι τεμπελιά.

Η απραξία για μια μεγάλη χρονική περίοδο, πάλι δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί τεμπελιά. Ο κάθε άνθρωπος «χρειάζεται το χρόνο του» σε κάποιες φάσεις της ζωής του.

Ποιος θα ορίσει το πόσος θα είναι αυτός ο χρόνος, που όταν κάποιος υπερβεί, θα τον κατατάξουμε στους τεμπέληδες; Ποιος θα αποφανθεί ποιες είναι αυτές οι φάσεις που κάποιος θα έχει δικαίωμα να «πάρει το χρόνο του»; Δεν είναι διαφορετική η ψυχοσύνθεση του κάθε ανθρώπου, και επομένως αυστηρά προσωπικές αυτές «οι φάσεις» κατά τις οποίες κάποιος «χρειάζεται το χρόνο του»;

Τι σημαίνει όμως «κάνω κάτι» και άρα δεν είμαι τεμπέλης; Πέρα από την προφανή ερμηνεία του κατασκευάζω, φτιάχνω, και γενικά ασχολούμαι με κάτι προκειμένου να έχω ένα αποτέλεσμα, υπάρχει και η ερμηνεία που παραπέμπει στη διανόηση, στο στοχασμό, στην οργάνωση, στη διοίκηση και γενικά σε ενέργειες που χαρακτηρίζονται από πνευματική εγρήγορση. Για παράδειγμα, «κάναμε καλή παρέα» ή «κάναμε ομάδα» ή «κάνω την προσευχή μου». Αβίαστα προκύπτει το ερώτημα: αυτός που «κάνει κάτι» με τη δεύτερη ερμηνεία είναι τεμπέλης; Αν η απάντηση είναι Ναι, τότε θα πρέπει να κατατάξουμε στους τεμπέληδες όλους τους καλλιτέχνες, όλους τους στοχαστές, όλους αυτούς που κάθονται, αλλά σκέφτονται.

Κάποιος μπορεί να βιοπορίζεται σαν υδραυλικός, κάποιος άλλος σαν δάσκαλος, κάποιος τρίτος σαν πωλητής. Αυτόν τον κάποιο, λοιπόν, τον βλέπουμε να κλέβει ώρες από τη δουλειά του και να σκάβει το λαχανόκηπό του. Ένας άλλος διεκπεραιώνει νωχελικά τα της δουλειάς του και αργότερα, μαστορεύοντας ή παίζοντας με τα παιδιά του, βρίσκεται σε πλήρη εγρήγορση. Μπορούμε να τους κατατάξουμε στους τεμπέληδες;

Κατά τη γνώμη μου, η μοναδική περίπτωση που μπορούμε να μιλάμε για τεμπελιά και τεμπέληδες είναι η περίπτωση της απραξίας σωματικής και διανοητικής που συνδυάζεται με το κυνήγι της διαρκούς απόλαυσης, επίσης σωματικής και διανοητικής.

Αν, στη παραπάνω κατάσταση, προσθέσουμε και μια διάρκεια, έχουμε τον κλασικό τεμπέλη, που θα πρέπει με προσοχή να διακρίνουμε από τον «τεμπέλη» της δημιουργικής τεμπελιάς. Τον τεμπέλη που διαλογίζεται, στοχάζεται, μπαίνει σε διανοητικές περιπέτειες ή ακόμα αναλώνεται σε μεράκια.

Όλοι γνωρίζουμε τη δοξασία ότι ο θεός έπλασε τον κόσμο σε επτά ημέρες και το μόνο που έκανε την κάθε μέρα ήταν να λέει «Γεννηθήτω …». Την έβδομη ημέρα ο θεός την καθιέρωσε ημέρα αργίας. Αργία από τι; Ασφαλώς αργία απ’ αυτό το Γεννηθήτω. Καμιά εργασία, καμιά διανόηση, απλά ένα Γεννηθήτω, και όμως μετά χρειάσθηκε μια μέρα αργίας. Μια μέρα που δεν γίνεται τίποτα. Μια μέρα που δεν ξέρουμε πόσο διαρκεί.

Έτσι, κατά τη θρησκεία, έγινε ο κόσμος. Μπορεί ο θεός να χαρακτηρισθεί τεμπέλης, καθόσον μετά τις έξη ημέρες δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να παρακολουθεί τα δημιουργήματά του;

Τι σημαίνει εργάζομαι.

Εργάζομαι. Από μικρό παιδί έχω μάθει ότι για να ζήσω θα πρέπει να εργάζομαι. Η οικογένεια, το σχολείο και ολόκληρη η κοινωνία στηλιτεύουν τον άνθρωπο που δεν εργάζεται. Η κοινωνία θέλει τον άνθρωπο που εργάζεται να αναλώνεται σωματικά ή πνευματικά με σκοπό την παραγωγή χρήσιμου αποτελέσματος. Αλλά πότε ένα αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται χρήσιμο; Είναι η παραγωγή οπλικών συστημάτων χρήσιμο αποτέλεσμα; Είναι η δαπάνη πόρων σε αποτυχημένα πειράματα χρήσιμο αποτέλεσμα; Μα, θα αναρωτηθεί κάποιος, έτσι προχωράει ο άνθρωπος. Δεν βλέπεις που έχουμε φθάσει. Αλλιώς θα είμασταν ακόμη στα δέντρα. Συμφωνώ, αλλά θα συμφωνήσετε και σεις ότι απ’ το ”χρήσιμο αποτέλεσμα” θα πρέπει να αφαιρεθεί η λέξη χρήσιμο.

Ας εξετάσουμε όμως και την έννοια του αποτελέσματος σε σχέση με την εργασία. Κάποιος αναλώνεται έχοντας ένα σκοπό και όμως αποτέλεσμα μπορεί να υπάρχει, αλλά μπορεί και να μην υπάρχει. Προσπαθώ να μάθω μία ξένη γλώσσα με σκοπό να την χρησιμοποιήσω στην επικοινωνία μου με άλλους ανθρώπους. Κάποια στιγμή τα παρατάω και χρόνια μετά δεν έχει μείνει τίποτα. Κατά τη διάρκεια της προσπάθειας εργαζόμουν ή όχι; Αποτέλεσμα σε σχέση με το σκοπό δεν υπήρξε. Όμοια ένας επιστήμονας ερευνά για χρόνια κάποια πτυχή της επιστήμης του. Η ερευνά του αποδεικνύεται λάθος. Ο επιστήμονας αυτός εργαζόταν κατά τη διάρκεια της ερευνάς του;

Κατά την επικρατούσα άποψη, όταν κάποιος εργάζεται αναλώνεται σωματικά ή πνευματικά. Ο στοχαστής που ψάχνει ”το νόημα της ύπαρξης” και πάσχει, είναι άραγε εργαζόμενος. Αν δεν είναι, μήπως πρέπει να τον καταδικάσουμε κατά το «ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω»; Μα τότε είναι που η ανθρωπότητα θα βρισκόταν ακόμα στα δέντρα. Όλοι οι μεγάλοι στοχαστές της ανθρωπότητας δεν ήταν τίποτα άλλο παρά τεμπέληδες;

Οι ποιητές, οι ζωγράφοι και όλοι οι καλλιτέχνες χρειάζονται χρόνο για να μας δώσουν τέχνη. Χρειάζονται χρόνο κατά τον οποίο δεν θα κάνουν τίποτα παρά να παρατηρούν τον Κόσμο συμμετέχοντας στο γίγνεσθαι με το δικό τους ”μη παραγωγικό” τρόπο. Και η τέχνη τους, που τη χρειαζόμαστε όσο και την τροφή και το νερό, είναι γέννημα της απραξίας. Θα μπορούσαμε άραγε να τους ονομάσουμε και αυτούς τεμπέληδες;

Η κρυμμένη αξία της τεμπελιάς

Στόχος και επιθυμία των περισσότερων ανθρώπων είναι να αποδεσμευτούν από τη δουλειά (δουλεία) και να χαίρονται τον ελεύθερο χρόνο τους. Για να το πετύχουν αυτό δουλεύουν και ονειρεύονται τη περίοδο των διακοπών, κατά την οποία δεν χαρακτηρίζονται τεμπέληδες, παρά του ότι δεν κάνουν τίποτα περισσότερο απ’ ότι ένας ”τεμπέλης”.

Κίνητρο της καταπιεστικής δουλειάς είναι η τεμπελιά.

Δουλεύουμε, κάποια στιγμή βγαίνουμε στη σύνταξη και δεν είμαστε τεμπέληδες αλλά συνταξιούχοι. Μα είναι πολύ ωραίο να είσαι τεμπέλης συνταξιούχος. Άλλη μια φορά κίνητρο του εργαζόμενου είναι η τεμπελιά.

Πώς μπορεί να δουλεύει κάποιος, αν δεν ονειρεύεται την τεμπελιά; Μόνο οι σκλάβοι δουλεύουν χωρίς τη προοπτική της τεμπελιάς γι’ αυτό και η παραγωγικότητα ενός σκλάβου είναι πολύ χαμηλή.

Υπάρχει βέβαια και η κατηγορία των ανθρώπων που δουλεύουν ”γιατί τους αρέσει η δουλειά τους”, και μάλιστα δουλεύουν και πολύ σκληρά. Ο άνθρωπος είναι πολύπλοκο όν. Πράγματι μπορεί να συμβαίνει αυτό, αλλά δεν είναι ο κανόνας και πολλές φορές αυτό το ”μου αρέσει η δουλειά μου” είναι επινοημένο από τον ίδιο τον εαυτό μας. Τελικά όμως και αυτοί οι άνθρωποι κάποια στιγμή οραματίζονται τη σχόλη και την ανεμελιά της τεμπελιάς.

Τεμπελιά. Το μήλο της έριδος.

Δουλεύω, αλλά, κάποια στιγμή, χρειάζεται να σταματήσω και να φροντίσω για την αναπαραγωγή της εργατικής μου δύναμης. Η αναπαραγωγή της εργατικής μου δύναμης είναι απαραίτητη για να μπορώ να δουλεύω. Αλλά και πρέπει να δουλεύω για να μπορώ να αναπαράγω την εργατική μου δύναμη. Το ένα προϋποθέτει το άλλο.

Και πόσο πρέπει να δουλεύω για να μπορώ να αναπαράγω την εργατική μου δύναμη; Μα όσο το δυνατόν λιγότερο. Είναι άραγε, οι άνθρωποι που θέλουν να δουλεύουν όσο το δυνατό λιγότερο, έτοιμοι να πέσουν στο μεγαλύτερο αμάρτημα, στο αμάρτημα της τεμπελιάς; Φυσικά όχι, απαντά ο πολιτισμός μας. Και βέβαια θα πρέπει οι άνθρωποι να αποδεσμεύονται από τη δουλειά, αρκεί να έχουν ήδη δουλέψει κάποια χρόνια (συντάξιμα χρόνια). Μόνο που αυτός ο κανόνας δεν ισχύει για όλους. Κάποιοι έχουν αποκτήσει ήδη το δικαίωμα στη τεμπελιά και φροντίζουν το κλαμπ να είναι κλειστό, γιατί αν όλοι είχαμε το δικαίωμα στη τεμπελιά δεν θα υπήρχε κίνητρο για εργασία. Η κοινωνία μας όμως δεν έχει φθάσει στο σημείο που να αποδεσμευτεί στο σύνολό της από την εργασία. Κάποιοι πρέπει να δουλεύουν. Και γίνεται η τεμπελιά το μήλο της έριδος.

Πως μπορώ να γίνω τεμπέλης;

Το δικαίωμα στη τεμπελιά είναι κάτι που ενυπάρχει στον άνθρωπο από τα πρώτα του βήματα στη γη. Απ’ ότι ξέρω, οι πρωτόπλαστοι στον Παράδεισο δεν δούλευαν. Απολάμβαναν χωρίς να δουλεύουν. Η αποβολή τους από τον Παράδεισο συνδέθηκε με δεινά και ίσως ένα από τα μεγαλύτερα είναι ότι για να κερδίσουν τη ζωή τους θα πρέπει να δουλεύουν.

Πως μπορώ άραγε να ξαναγυρίσω στο παράδεισο της τεμπελιάς; Ένας πολύ απλός τρόπος είναι να φροντίσω ώστε η αναπαραγωγή της εργατικής μου δύναμης να είναι όσο το δυνατό φθηνότερη.

Η κοινωνία με το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης, που είναι διαφοροποιημένο σε κάθε γωνιά της γης, έχει προσδιορίσει κάποιο εργάσιμο χρόνο προκειμένου να μπορείς να αναπαράγεις την εργατική σου δύναμη και αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης σημαίνει κατανάλωση πνευματικών και υλικών αγαθών.

Ας πάρουμε την ακραία περίπτωση που για την αναπαραγωγή χρειάζεσαι μηδέν υλικά και πνευματικά αγαθά (υπόθεση εργασίας). Τότε δεν θα υπάρχει ανάγκη να δουλέψεις. Θα μπορείς να είσαι τεμπέλης. Βλέπουμε λοιπόν ότι το πόσο τεμπέλης θα είσαι, που είναι και η φυσική μας κατάσταση, εξαρτάται από το πόσο καταναλώνουμε πνευματικά και υλικά αγαθά. Καταλήγουμε, λοιπόν, ότι η αναπαραγωγή της εργατικής μου δύναμης, που είναι και ο λόγος για τον οποίο δουλεύω, εξαρτάται από την κατανάλωση αγαθών. Χρειάζεσαι πολλά αγαθά, θα δουλεύεις σκληρά.

Κάθε φορά που καταναλώνουμε κάτι θα πρέπει να το αξιολογούμαι με το πόση τεμπελιά το πληρώνουμε. Και για να ξαναγυρίσουμε στην αρχή, το μετράμε με κείνη την δημιουργική τεμπελιά και όχι με την τεμπελιά που οδηγεί στην αποχαύνωση.