Ο ρόλος του κοτσομπολιού

(απ’ το βιβλίο «ΑΝΘΡΩΠΟΣ» του Michael S. Gazzaniga Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας) 

Το κουτσομπολιό έχει κακή φήμη, οι ερευνητές όμως που το  μελετούν δεν βρήκαν μόνο ότι  έχει παγκόσμια διάδοση, αλλά ότι είναι και επωφελές – είναι ο τρόπος που μαθαίνουμε να ζούμε στην κοινωνία. Ο Dunbar πιστεύει ότι το κουτσομπολιό αποτελεί το ανθρώπινο ισοδύναμο της κοινωνικής περιποίησης σε άλλα πρωτεύοντα. Η σωματική περιποίηση καταλαμβάνει μεγάλο μέρος από το χρόνο ενός πρωτεύοντος. Τα πρωτεύοντα που διαθέτουν τον περισσότερο χρόνο στην περιποίηση είναι οι χιμπατζήδες – αναλώνουν σ’ αυτό μέχρι και το 20% του χρόνου τους. Σε κάποιο σημείο κατά την εξέλιξη των ανθρωπιδών, και καθώς οι ομάδες γίνονταν μεγαλύτερες, ένα άτομο είχε να περιποιηθεί όλο και περισσότερα άλλα άτομα, προκειμένου να διατηρηθούν οι σχέσεις στο πλαίσιο της ευρύτερης ομάδας. Ο χρόνος που θα αφιερώνονταν στη περιποίηση θα απόβαινε σε βάρος του χρόνου που είναι αναγκαίος για την αναζήτηση τροφής. Και τότε, όπως υποστηρίζει ο Dunbar, άρχισε να αναπτύσσεται η γλώσσα. Αν η γλώσσα άρχισε να υποκαθιστά την περιποίηση, θα μπορούσε κανείς να «περιποιείται , δηλαδή, να κουτσομπολεύει, κάνοντας παράλληλα και άλλα πράγματα, όπως να αναζητά τροφή, να ταξιδεύει και να τρώει. Είναι πιθανό λοιπόν, να αρχίσαμε να μιλάμε με το στόμα γεμάτο.

Ωστόσο, η γλώσσα αποτελεί δίκοπο μαχαίρι. Τα πλεονεκτήματα της γλώσσας είναι ότι μπορούμε να περιποιούμαστε ταυτόχρονα (πιο αποδοτικό), καθώς και να ανταλλάσσουμε πληροφορίες στο πλαίσιο ενός ευρύτερου δικτύου. Το μειονέκτημα, όμως, είναι ότι  έτσι γινόμαστε ευάλωτοι σε απατεώνες (Ανδρέας Παπανδρέου). Με τη σωματική περιποίηση το άτομο επενδύει προσωπικό χρόνο υψηλής ποιότητας. Εδώ δεν χωρούν ψέματα. Αλλά στη περίπτωση της γλώσσας προστίθεται μια νέα διάσταση: οι ψεύτες. Μπορεί κάποιος να μας πει μια ιστορία απομακρυσμένη στο χρόνο, που σημαίνει ότι η ακρίβειά της θα είναι δύσκολο να εξακριβωθεί και, ενώ η περιποίηση τελείται ενώπιον της ομάδας και είναι ορατή σε όλους και επαληθεύσιμη, το κουτσομπολιό μπορεί να γίνει κατ’ ιδίαν και χωρίς δυνατότητες αντίκρουσης. Η γλώσσα όμως μπορεί να μας βοηθήσει σ’ αυτό το πρόβλημα. Παραδείγματος χάριν, ένας φίλος μπορεί να μας προειδοποιήσει για μια κακή εμπειρία του στο παρελθόν με ένα συγκεκριμένο άτομο. Καθώς  η κοινωνική ομάδα γίνεται μεγαλύτερη και διεσπαρμένη, καθίσταται δυσκολότερη η παρακολούθηση των απατεώνων ή των τζαμπατζήδων. Το κουτσομπολιό μπορεί εν μέρει να εξελίχθηκε ως ένας μηχανισμός ελέγχου των τεμπέληδων.

Από διάφορες μελέτες προκύπτει ότι οι άνθρωποι περνούν, κατά μέσον όρο, το 80% του ημερήσιου χρόνου τους συντροφιά με άλλους ανθρώπους. Διαθέτουμε κατά μέσο όρο έξι έως δώδεκα ώρες την ημέρα σε συνομιλίες, κυρίως προσωπικές με γνωστά άτομα. Τα ευρήματα δεν θα πρέπει να σας εκπλήσσουν. Ο Nicholas Emler, κοινωνικός ψυχολόγος στην LSE, μελέτησε το περιεχόμενο των συνομιλιών και διαπίστωσε ότι το 80% έως 90% αφορούσαν συγκεκριμένα και γνωστά άτομα – πρόκειται, δηλαδή, για κουβεντολοϊ. Τα απρόσωπα θέματα, μολονότι μπορεί να περιλαμβάνουν προσωπικές απόψεις για τις τέχνες, τη λογοτεχνία, τη θρησκεία, η πολιτική κ.λ.π., αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τυχαίες συναντήσεις στο σουπερμάρκετ, αλλά και σε πανεπιστήμια και σε γεύματα εταιρειών. Όσο και αν εσείς πιστεύετε ότι στα γεύματα των ισχυρών συζητιούνται και λύνονται προβλήματα του κόσμου, στην πραγματικότητα, το 90% του χρόνου καταναλώνεται σε θέματα όπως οι επιδόσεις του Μπομπ στο γκολφ, η νέα Porsche του Μπιλ και η καινούργια γραμματέας. Αν νομίζετε ότι αυτή είναι μια υπερβολική στατιστική, τότε αναλογιστείτε όλες αυτές τις ενοχλητικές συνομιλίες στα κινητά τηλέφωνα που έχετε ακούσει κατά τύχη. Ακούσατε ποτέ κανέναν να μιλά για τον Αριστοτέλη, την κβαντική μηχανική ή τον Μπαλζάκ στο τραπέζι δίπλα σας ή στην ουρά στο σουπερμάρκετ; …..