Ελευθερία. Ναι, αλλά από τι ελευθερώνομαι;

Δεν υπάρχει καλύτερη απάντηση στο παραπάνω ερώτημα από την απάντηση του Καζαντζάκη:

 «Ξέρω τώρα∙ δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα από το νου κι από την καρδιά, ανέβηκα πιο πάνω, είμαι λεύτερος. Αυτό θέλω. Δε θέλω τίποτα άλλο. Ζητούσα ελευτερία.»

Στον τάφο του Καζαντζάκη αναγράφεται το παραπάνω απόφθεγμα, αλλά ως εξής:  «δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι ελεύτερος». Το «λυτρώθηκα από το νου κι από τη καρδιά» δεν αναγράφεται. Μήπως όμως εκεί ακριβώς βρίσκεται η απάντηση στο ερώτημα του τίτλου;

Ελευθερία από το νου, από τη σκέψη, αλλά και από το συναίσθημα. Πώς, όμως, ελευθερώνεται κάποιος από τη σκέψη;

Η σκέψη εκδηλώνεται με απόψεις, πεποιθήσεις, ιδεολογίες, αρχές κλπ. Όλα αυτά επενδύονται με συναισθήματα και με συνδετική κόλλα το χρόνο τελικά συναρμολογούν τον “Εαυτό”. Από κει και πέρα είμαστε δέσμιοι του Εαυτού μας. Δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε πράγματα που βρίσκονται πέρα από την εμβέλεια του Εαυτού μας.

Το πρώτο βήμα, λοιπόν, είναι να αποκτήσουμε πλήρη  επίγνωση ότι είμαστε δέσμιοι του Εαυτού μας. Ο καθένας βέβαια σε διαφορετικό βαθμό από τον άλλο. Ανάλογα με το πόσο έχουμε ξεπεράσει έννοιες, ιδεολογίες και πιστεύω. Ανάλογα με το πόσο είμαστε έτοιμοι να αναιρέσουμε. Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η επίγνωση είναι κάτι διαφορετικό από την απλή κατανόηση. Η κατανόηση είναι το πρώτο βήμα για την επίγνωση. Η επίγνωση ότι ζούμε στο περιορισμένο χώρο της σκέψης, που υλοποιείται όπως παραπάνω, μας δίνει την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε όλα τα πιστεύω μας, τις ιδέες μας, τις πεποιθήσεις μας. Όχι να καταργήσουμε ή να αρνηθούμε όλα τα παραπάνω. Στον επαναπροσδιορισμό μας η σκέψη θα λειτουργήσει σαν συμπαντική σκέψη. Μεταβαίνουμε σε άλλη κλίμακα. Μπορούμε πλέον να δούμε πέρα από τα όρια που βάζει ο Εαυτός μας σαν σκέψη και συναίσθημα μαζί. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η σκέψη μεταλλάσσεται σε νοημοσύνη.

Το δεύτερο βήμα, που ακολουθεί αβίαστα το πρώτο είναι η αποστασιοποίηση από όλα αυτά που απαρτίζουν τον Εαυτό. Αποστασιοποίηση δεν σημαίνει άρνηση και απαξίωση του Εαυτού μας. Απλά θα πρέπει να ανεβούμε λίγο πιο ψηλά και τότε όλα φαίνονται διαφορετικά. Αυτό το «ανέβηκα πιο πάνω» στο απόφθεγμα του Καζαντζάκη είναι ακριβώς η αποστασιοποίηση από τον Εαυτό μας.

Μετά την επίγνωση, ότι η σκέψη μας βάζει όρια, μπορούμε να δούμε πέρα από αυτά τα όρια. Χωρίς την επίγνωση τα όρια δεν είναι ορατά αλλά υπάρχουν. Και τι βλέπουμε κοιτάζοντας πέρα απ’ αυτά τα όρια;

Μπορούμε να δούμε το Σύμπαν. Ένα Σύμπαν που δεν είναι αυστηρά προσδιορισμένο. Ένα Σύμπαν μη προσπελάσιμο με τις αισθήσεις μας. Ένα Σύμπαν για το οποίο η επιστήμη μας ψάχνει να βρει αν συστέλλεται η διαστέλλεται.  Ένα Σύμπαν που δεν ενδιαφέρεται για «τα ανθρώπινα».  Αν η λέξη Σύμπαν δεν ικανοποιεί χρησιμοποιήστε: «το Ολον», «το Ον», «το Ένα»,  «την υπέρτατη πραγματικότητα». Το κοίταγμα αυτό είναι η ελευθερία. Ο φόβος παραμερίζεται. Η ελπίδα δεν έχει καμιά θέση στη νοημοσύνη. Το τίποτα που υπάρχει πέρα από τα όρια της σκέψης είναι ένα λυτρωτικό τίποτα. Δεν είναι το τίποτα της απαισιοδοξίας. Δεν είναι ο μηδενισμός με την αρνητική του έννοια. Η θέαση πέρα από τις παραδόσεις, την εκπαίδευση, τις αρχές, την ηθική, την κοινωνία, τη θρησκεία αποκαλύπτει ότι η αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτό που ζούμε και σ’ αυτό που θα θέλαμε να ζούμε είναι άνευ σημασίας.

Ο Καζαντζάκης λέει όμως και το «λυτρώθηκα… και από τη καρδιά». Είναι εξίσου σημαντικό να λυτρωθεί κανείς και από το συναίσθημα για να γνωρίσει την ελευθερία. Το πώς ελευθερώνεται κανείς από το συναίσθημα είναι θέμα για ένα άλλο άρθρο.

Τέλος θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι η αποδέσμευση από τη σκέψη με την επίγνωση, δεν είναι τόσο απλή. Ιδιαίτερα αν λάβουμε υπ’ όψιν μας, ότι η σκέψη έχει υλική υπόσταση τον εγκέφαλο, ο οποίος ανήκει σ’ ένα σώμα με συγκεκριμένες ανάγκες. Αν οι ανάγκες αυτές δεν ικανοποιούνται, πρωταρχικό καθήκον της σκέψης είναι να λύση το πρόβλημα. Η επίγνωση ότι η σκέψη κινείται και προσπαθεί να λύση το πρόβλημα μέσα στα όρια της μπορεί, και σ’ αυτή τη περίπτωση,  να μετατρέψει τη σκέψη σε νοημοσύνη και το πρόβλημα να λυθεί αποτελεσματικότερα.